Երեխայի ներարգանդային զարգացումը և նրա հետ շփումը նախքան ծնունդը

Ապագա ծնողներին (մասնագետներին նույնպես) հուզող կարևոր հարցերից մեկն այն է, թե ինչ է զգում, ինչ ապրումներ է ունենում երեխան նախքան լույս աշխարհ գալը, և ինչպես է դա անդրադառնում նրա հետագա կյանքի վրա: Ոչ գիտության մեջ և ոչ էլ ժողովրդական փորձում դեռևս հստակ պատասխան չկա այս հարցի առնչությամբ:

Տեսնենք, թե ինչպես են զարգանում երեխայի զգայարանները և շրջապատող միջավայրը (առաջին հերթին մայրիկին) ընկալելու ընդունակությունը: 6-րդ շաբաթում սաղմնավորվում են ուղեղի բոլոր բաժինները, ձևավորման ավարտին է մոտենում վեստիբուլյար ապարատը: 7-րդ շաբաթում մաշկային զգայունություն է ի հայտ գալիս բերանի շրջանում, 10-րդ շաբաթում՝ մաշկի ամբողջ մակերեսին: 8-րդ շաբաթում ավարտվում է ոչ միայն կենտրոնական նյարդային համակարգի (գլխուղեղ), այլև ծայրամասայինի (նյարդային թելիկները և օրգանների ու հյուսվածքների վերջավորությունները) ձևավորումը: 9-րդ շաբաթում լեզվի վրա համային կետեր են ի հայտ գալիս, պտղաջուրը բերանով ներթափանցում է ստամոքս: 10-րդ շաբաթում երեխան ակտիվորեն լողում է՝ ուղղորդելով մարմնի շարժումները, այսինքն՝ աշխատում է վեստիբուլյար ապարատը և մկանները: 11-րդ շաբաթում ծծում է մատը: 14-րդ շաբաթում զարգանում է լսողությունը: Մոտավորապես 24-րդ շաբաթում կծկում է աչքերը և թեքվում լույսից, որը վառ լուսավորության դեպքում ներթափանցում է մոր որովայնի պատից: Ավելի վաղ (20-22 –րդ շաբաթներում) խուսափում է ՈւՁՀ-ի սարքի սառը տվիչից. այդ շրջանում արդեն իսկ զգայուն է ջերմաստիճանի փոփոխությունների նկատմամբ:

Այս շրջանում երեխան նաև դրական ու բացասական հույզեր է արտահայտում ի պատասխան տարատեսակ ազդեցություններին: Պերինատալ զարգացման երկրորդ կեսին նա սկսում է իր շարժումներով պատասխանել մայրիկի (ընտանիքի մյուս անդամների) ձեռքի հպումներին, հատկապես, երբ հպումներն ուղեկցվում են ծանոթ ձայնով:

Այսպիսով, երեխան շատ շուտ է սկսում ընկալել արտաքին միջավայրը, սակայն բացասական և դրական հույզեր ապրում է շատ ավելի ուշ, երբ լիովին ձևավորվում է կապը նյարդային համակարգի, էնդոկրին օրգանների (հուզական ապրումների համար անհրաժեշտ հորմոններ են արտադրում) և մարմնի ծայրամասերի միջև (ընդունում են նյարդային ու հորմոնային համակարգի ազդակները): Սա տեղի է ունենում հինգերորդ ամսում, ուստի դժվար է ասել՝ կարո՞ղ է երեխան մինչև իր ներարգանդային կյանքի կեսերը ընկալել մոր ապրումները և «մտապահել» դրանք: Ամեն դեպքում առաջին եռամսյակի սրտխառնուքը, թուլությունը և տհաճ հուզական վիճակները՝ լաց, դյուրագրգռություն և այլն, ոչ մի կերպ չեն անդրադառնում հղիության հետագա ընթացքի և երեխայի ֆիզիկական ու հոգեկան առողջության վրա: Ավելի վտանգավոր են վարակները, վնասակար քիմիական նյութերը, ալկոհոլը, ծխախոտը և թմրանյութերը: Սթրեսները և երկարատև խանգարումները վտանգավոր են երկրորդ և երրորդ եռամսյակների ընթացքում:

Այդուհանդերձ չպետք է կարծել, որ կնոջ հոգեկան վիճակն առաջին եռամսյակում բոլորովին չի անդրադառնում երեխայի վրա: Չէ՞ որ դա նրա վիճակն է, և այն այդպիսին է, որովհետև կինն ինքը կյանքի հանդեպ այդպիսի հայացքներ ունի, հենց այդպես է վերաբերվում իր ներսում և իր կյանքում տեղի ունեցող փոփոխություններին: Հանգամանքների բերումով, սակայն, կյանքի նկատմամբ մեր վերաբերմունքը փոխվում է: Այս հարցում կարևորն այն է, թե ինչ ուղղությամբ կընթանան այդ փոփոխությունները, իսկ հանգամանքները հղիության պարագայում հստակ են՝ երեխայի ծնունդ և անցում սեփական եսի այլ մակարդակ: Սա հեշտ չէ, ուստի սեփական անձի և երեխայի հանդեպ անորոշ ու հակասական զգացումների առաջացումը բնական է հղիության սկզբում: Հնարավոր է, որ բուռն զգացումներ չունենանք նրա հանդեպ, ում դեռ չենք ճանաչում, սակայն դա ամենևին չի խանգարի, որ սիրենք նրան հանդիպումից և ճանաչելուց հետո: Հղիության երկրորդ կեսին այդ հնարավորությունը կընձեռվի: Երեխայի հետ միասին կսկսեք ճանաչել իրար, և կհասունանան նաև զգացումները:

Մայրն ի՞նչ է կարող իմանալ երեխայի մասին այդ շրջանում: Նրան կօգնի իր վիճակը: Պետք է միայն սովորել օգտվել դրանից: Երեխան, ինչպես և ինքը՝ մայրը, մեծ տեղեկություններ է ուղարկում իր մասին: Նա լսում է մայրիկի սրտի բաբախյունները, արյան աղմուկն անոթներում, զգում է համեր, նրա շարժումների ոճը և այլն: Մոր ունեցած պարզ ազդակներն ավելի քիչ են (բացառություն է երեխայի խաղը): Իրականում նրա սիրտը ևս բաբախում է, աշխատում է ուղեղը և ուղարկում իր ազդակները, նա հույզեր է ունենում և դրանց մասին տեղեկացնում մայրիկին իր անորոշ աղմուկով, սակայն մայրն զգում է դա որպես իր սեփական վիճակ: Դրա միջոցով էլ հնարավոր է հասկանալ, թե որոշակի իրավիճակում ինչ ապրումներ է ունենում երեխան: Ինքնազգացողությունը կարող է առնչվել նաև երեխայի խաղի բնույթի հետ (կամ դրա բացակայության, ինչը կրկին տարբեր է լինում): Հիմնվելով այս գիտելիքի վրա՝ մայրը կարող է հղիության երկրորդ կեսին իրեն և երեխային վարժեցնել փոխազդեցության այնպիսի ձևերի, որոնք պետք կգան նաև երեխայի ծնունդից հետո: Օրինակ՝ մշակել «քնելու ծիսակարգ», որը որոշակի հաջորդականությամբ կներառի լոգանք, մերսում, օրօրում, մեկ բաժակ տաք կաթ, օրօրոցային երգ և այլն: Ոչինչ, որ երեխան դեռևս չի քնում մայրիկի հետ միաժամանակ, ընդհակառակը, նա ավելի է աշխուժանում: Ծնվելուց հետո ծանոթ ռիթմը կօգնի յուրացնել ռեժիմը: Կարելի է երեխային վարժեցնել ձեր սիրելի սննդամթերքներին, երաժշտությանը, ջրի ջերմաստիճանին, ինչպես նաև այն երգերին ու օրօրոցայիններին, որոնք ծնունդից հետո կօգնեն հանգստացնել նրան տարբեր իրավիճակներում:

Ի՞նչ հիմնական սկզբունքներ կան, որոնցով ցանկալի է առաջնորդվել պրենատալ «ուսուցման» հարցում: Առաջին՝ այն ամենը, ինչն անհրաժեշտ է երեխայի լիարժեք զարգացման համար, մայրն արդեն իսկ ունի (իր օրգանիզմում, վարքում, հույզերում): Հավելյալ, չափից շատ միջամտությունը կարող է վնասել, մանավանդ, երբ մայրը չի կարողանում զգալ երեխայի վիճակը և հասկանալ նրան դուր եկա՞վ այս կամ այն բանը, թե ոչ: Ուստի երկրորդ՝ սովորեք հասկանալ երեխային և ըստ նրա վիճակի կարգավորել «ուսուցման» ու զարգացման միջոցները: Երրորդ՝ երեխան ի սկզբանե չգիտի, թե ինչ է լավը և ինչ է վատը, իսկ մայրիկի հույզերը ճանաչում է շատ լավ: Ուստի եթե ձեզ որևէ բան դուր չի գալիս, մի արեք (խոսքը «ուսուցման» միջոցների մասին է՝ երաժշտություն, կոփող լոգանք և այլն):

Եթե երեխան աշխույժ է և թույլ չի տալիս քնել, հաճելի երաժշտություն լսեք կամ գիրք կարդացեք: Հաճելի կլինի և՛ ձեզ, և՛ երեխային (նա կարդալու ընթացքում ապրումակցում է ձեր մտքերին ու զգացումներին, նրան նույնպես հետաքրքիր է): Երեխայի ակտիվության շրջանը նրա հետ շփվելու լավագույն ժամանակն է: Դրանից հետո՝ հագենալով շփումից, լիարժեք կհանգստանաք: Չմոռանաք, որ հղիության երկրորդ կեսին միևնույն դիրքում երկար ժամանակ պառկելն անհարմար է ձեզ երկուսիդ էլ: Ուստի մի քանի բարձ օգտագործեք՝ դրանք դնելով պարանոցի տակ, ոտքերի արանքում և այլ տեղերում. ավելի հանգիստ կքնեք:

Ցանկանում եք «ինքներդ ձեզ հետ մենա՞կ մնալ»: Տեղին ցանկություն է, մանավանդ որ երեխան արդեն մեծ է և մայրիկի հետ «շփվում է» առավոտից երեկո: Եթե ցանկանում եք մենակ մնալ, գնացեք զբոսանքի: Ձեր ռիթմիկ շարժումները կօրօրեն փոքրիկին, նա հանգիստ ու «լուռ» կպառկի:

Վայելեք ձեր կյանքի այս յուրահատուկ շրջանը և պահպանեք առողջությունը: