Ամփոփ տեղեկություն հորմոնների մասին

Ամփոփ տեղեկություն հորմոնների մասին

Ի՞նչ նյութեր են հորմոնները: Ի՞նչ գործառույթ են իրականացնում: Ի՞նչ ազդեցություն են ունենում օրգանիզմի վրա: Որտե՞ղ են արտադրվում: Ներկայացնենք մի քանիսը:

Հորմոնները քիմիական նյութեր են, որոնք ներզատական (էնդոկրին) գեղձերի միջոցով արտազատվում են ուղղակիորեն արյան մեջ և բարդ ու բազմակողմանի ազդեցություն թողնում օրգանիզմի վրա ամբողջությամբ կամ էլ առանձին օրգանների ու հյուսվածքների վրա: Հորմոնները ծառայում են որպես որոշակի օրգաններում և համակարգերում որոշակի գործընթացների հումորալ կարգավորիչներ (արյան միջոցով փոխադրվող):

Հորմոններն օրգանիզմում ծառայում են վերջինիս հոմեոստազի պահպանմանը, ինչպես նաև բազմաթիվ գործառույթների կարգավորմանը (աճ, զարգացում, նյութափոխանակություն, հակազդում արտաքին միջավայրի փոփոխություններին): Կխոսենք այն հորմոնների մասին, որոնց մակարդակը խիստ կարևոր է անպտղության հետազոտությունների ժամանակ:

Էստրոգեններ

Էստրոգենը ստերոիդային՝ սեռական և երիկամի կեղևի հորմոնների հավաքական անվանումն է: Հիմնականում արտազատվում են կնոջ ձվարանների ֆոլիկուլյարային ապարատում: Որոշակի քանակությամբ էստրոգեններ արտադրվում են նաև տղամարդկանց ամորձիներում և երիկամի կեղևում (երկու սեռերի դեպքում էլ): Մտնում են իգական սեռական հորմոնների խմբում: Այդ խմբում է ներառված երեք հիմնական հորմոն՝ էստրադիոլ, էստրոն, էստրիոլ:

Ամենաակտիվը էստրադիոլն է, որի նվազումը հղիության ընթացքում կարող է վկայել պտղի պաթոլոգիայի մասին: Էստրոգենների մակարդակի բարձրացում կարող է նկատվել ձվարանների կամ երիկամների ուռուցքի դեպքում և արտահայտվել արգանդային արնահոսությամբ: Էստրոգենների բարձր մակարդակ է գրանցվում մարմնի ավելորդ քաշի դեպքում, քանի որ ճարպային բջիջները հորմոնային առումով ակտիվ են և կարող են էստրոգեններ արտադրել: Այս հորմոնների մակարդակի նվազման պատճառ կարող է դառնալ ձվազատման բացակայությունը (անօվուլյացիան): Այդ պարագայում անպտղություն է դիտվում, դաշտանային պարբերաշրջանի խանգարում, հեշտոցի լորձաթաղանթի չորություն, ինչպես նաև դեպրեսիա, ապատիա (անտարբերություն), աշխատունակության անկում:

Էստրոգեններն օրգանիզմում նպաստում են արգանդի, արգանդափողերի, հեշտոցի, կրծքագեղձերի զարգացմանը, ծծակի և սեռական օրգանների շրջանի գունավորմանը, կանանց երկրորդային սեռական նախանշանների ձևավորմանը: Կանանց դեպքում էստրադիոլն ապահովում է դաշտանային ֆունկցիայի իրականացումը և ձվաբջջի զարգացումը: Ձվազատումն սկսվում է էստրադիոլի զգալի բարձր մակարդակի հասնելուց 24-36 ժամ հետո: Ձվազատումից հետո հորմոնի մակարդակն իջնում է, առաջանում է երկրորդ՝ ավելի թույլ վերելքը: Այնուհետև հորմոնի խտությունն անկում է ապրում, ինչը շարունակվում է մինչև լյուտեինային փուլի ավարտը:

Պրոգեստերոն

Պրոգեստերոնը ձվարանների դեղին մարմնի հիմնական հորմոնն է: Քիմիական կառուցվածքով համարվում է ստերոիդային հորմոն: Պրոգեստերոնի մեծ մասն արտադրվում է ձվարաններում, մի փոքր մասն էլ երիկամներում: Հղիության մինչև 16-րդ շաբաթը պրոգեստերոնն արտադրվում է դեղին մարմնի կողմից, այնուհետև ընկերքի: Այս հորմոնն անվանում են հղիության հորմոն, քանի որ այն արգանդի լորձաթաղանթը նախապատրստում է ձվաբջի պատվաստմանը, այնուհետև կանխում է պտղաձվի ոչնչացումը՝ նվազեցնելով արգանդի կրճատման ակտիվությունը:

Այն նաև նպաստում է արգանդի աճին և ներգործում է նյարդային համակարգի վրա՝ նախատրամադրելով այն հղիությանը և ծննդաբերությանը: Պրոգեստերոնի անբավարարությունը կարող է դառնալ անպտղության կամ չզարգացող հղիության, ինչպես նաև դաշտանային պարբերաշրջանի խանգարման պատճառ: Պրոգեստերոնի մակարդակի նվազման պատճառ կարող են լինել ձվարանների դեղին մարմնի անբավարարությունը, ձվազատման բացակայությունը, ներքին սեռական օրգանների քրոնիկ-բորբոքային հիվանդությունները:

Պրոգեստերոնի մակարդակի բարձրացում նկատվում է ձվարանների կամ երիկամների ուռուցքների դեպքում և կարող է արտահայտվել արգանդային արնահոսությամբ, ինչպես նաև դաշտանային պարբերաշրջանի խանգարմամբ: Հղիության ընթացքում պրոգեստերոնի բարձրացումը բնականոն է համարվում:

Տեստոստերոն

Տեստոստերոնը հիմնական արական սեռական հորմոնն է, անդրոգեն: Տղամարդկանց օրգանիզմում արտազատվում է Լեյդեգի բջիջներում, ինչպես նաև որոշակի քանակությամբ արտադրվում է կանանց ձվարաններում և երիկամների կեղևում (երկու սեռերի դեպքում էլ): Մասնակցում է արական սեռական օրգանների կազմավորմանը, երկրորդային սեռական նախանշանների արտահայտմանը. կարգավորում է սպերմատոգենեզը և սեռական վարքը, ինչպես նաև ներգործում է ազոտային ու ֆոսֆորային փոխանակության վրա:

Տեստոստերոնի սինթեզը և արտազատումը կարգավորվում է հիպոֆիզի լյուտեինիզացնող և ֆոլիկուլադրդիչ հորմոնների կողմից: Կնոջ օրգանիզմում տեստոստերոնը սինթեզվում է ձվարաններում՝ հասուն ֆոլիկուլի բջիջներում վերափոխվելով էստրոգենի, նպաստում է կաթնագեղձերի զարգացմանը: Բարձր մակարդակը հանգեցնում է ձվարանների գեներատիվ գործառույթի խանգարմանը:

ԴՀԷԱ սուլֆատ (դեհիդրոէպիանդրոստերոն)

Սա ևս արական սեռական հորմոն է, անդրոգեն: Արտադրվում է երիկամի կեղևում: Երկու սեռերի օրգանիզմում էլ առկա է այս հորմոնը, սակայն տարբեր չափաբաժնով: Հղիության ընթացքում արտադրվում է մոր և պտղի երիկամների կեղևում՝ նախապատրաստելով ընկերքի էստրոգենների սինթեզին: Այս հորմոնի մակարդակը մարձրանում է սեռական հասունացման շրջանում, այնուհետև սահուն նվազում է վերարտադրողական տարիքի ավարտին զուգահեռ: Հորմոնի բարձր մակարդակի դեպքում հաճախ ձվարանների աշխատանքի խանգարում է դիտվում:

Պրոլակտին

Պրոլակտինը հիպոֆիզի առաջնային հատվածի հորմոններից մեկն է: Քիմիական կառուցվածքով պեպտիդային հորմոն է: Հիմնական գործառույթն աճի խթանումն է և կաթնագեղձերի զարգացումն ու լակտացիան: Մակարդակի բարձրացման դեպքում արյան մեջ ճնշվում է ֆոլիկուլադրդիչ հորմոնի սինթեզը, այդ պատճառով էլ ֆոլիկուլը չի հասունանում, և ձվազատում չի կատարվում: Բացի այդ, պրոլակտինը կարևոր դեր է խաղում ջրի և աղի փոխանակության հարցում: Բնականոն վիճակում պրոլակտինի մակարդակը բարձրանում է հղիության ընթացքում և լակտացիայի շրջանում:

Հորմոնի ախտաբանական բարձրացման պատճառ կարող են լինել ուռուցքները կամ հիպոֆիզի գործառույթի խանգարումը, հիպոթիրեոզը, ձվարանների պոլիկիստոզ համախտանիշը, աուտոիմունային հիվանդությունները (ռևմատոիդ արթրիտ, համակարգային կարմիր գայլախտ), վիտամին B6-ի անբավարարությունը, երիկամային անբավարարությունը, լյարդի ցիրոզը և այլն: Պրոլակտինի բարձր մակարդակի դեպքում կրծքագեղձերից նկատվում է կաթի կամ կաթնախեժի արտադրություն, կարող է խանգարվել դաշտանային ցիկլը կամ ընդհանրապես բացակայել դաշտանը, ինչպես նաև կարող է բացակայել ձվազատումը, ինչը հանգեցնում է անպտղության: Հորմոնի ցածր մակարդակ կարող է դիտվել հիպոֆիզի գործառույթի անբավարարության պարագայում:

Ֆոլիկուլադրդիչ հորմոն

Հիպոֆիզի առաջնային հատվածի գոնադոտրոպ հորմոն է: Իգական այն հիմնական հորմոններից է, որոնք կարգավորում են ձվարաններում ֆոլիկուլի աճը (ձվաբջջի) և էստրոգենի ձևավորմանը, որի ներգործությամբ արգանդում աճում է լորձաթաղնթը: ՖԴՀ-ի առավելագույն աստիճան նկատվում է պարբերաշրջանի կեսերին, ինչը հանգեցնում է ձվազատման: Տղամարդկանց պարագայում արյան մեջ մեծացնում է տեստոստերոնի խտությունը՝ դրանով նպաստելով սերմնաբջիջների հասունացմանը: Այդպես լինում է, երբ տղամարդու ամորձիները փոքր են լինում կամ էլ վնասված: Այս հորմոնը տղամարդկանց չորս հիմնական սեռական հորմոններից մեկն է, որի խանգարումը հանգեցնում է վերարտադրողական գործառույթի խաթարմանը:

Լյուտեինիզացնող հորմոն

Պեպտիդային հորմոն է, որն արտազատվում է հիպոֆիզի առաջնային հատվածի գոնադոտրոպ բջիջների կողմից: ՖԴՀ-ի հետ միասին այս հորմոնն անհրաժեշտ է վերարտադրողական համակարգի բնականոն աշխատանքի համար: Կնոջ օրգանիզմում ԼՀ-ն ձվարաններում խթանում է էստրոգենների արտազատումը, իսկ բարձր մակարդակը դրդում է ձվազատման: Նպաստում է ֆոլիկուլում ձվաբջջի հասունացմանը և ձվազատմանը, ինչպես նաև ապահովում է էստրոգենների արտազատումը և դեղին մարմնի ձևավորումը: Կանանց ցիկլում ԼՀ-ի խտության բարձրակետը ձվազատման շրջանն է, որից հետո հորմոնի մակարդակն ընկնում է և այդպես ցածր պահպանվում ամբողջ լյուտեինային փուլում: Սա անհրաժեշտ է, որպեսզի ձվարանում գործի դեղին մարմինը: Հղիության ընթացքում ԼՀ-ի խտությունը նվազում է:

Թ3 ընդհանուր (տրիյոդթիրոնին ընդհանուր Թ)

Թ3-ն արտադրվում է վահանագեղձի ֆոլիկուլյար բջիջների կողմից՝ թիրեոտրոպ հորմոնի վերահսկմամբ: Նախորդում է առավել ակտիվ հորմոնին՝ Թ4-ին, սակայն ունի ինքնուրույն, ավելի քիչ արտահայտված ազդեցություն:

Թ4 (թիրոքսին ազատ)

Արյան մեջ Թ4-ի խտությունն ավելի բարձր է, քան Թ3-ինը: Այս հորմոնը, բարձրացնելով հիմնական փոխանակության արագությունը, մեծացնում է ջերմարտադրությունը և թթվածնի օգտագործումն օրգանիզմի բոլոր հյուսվածքների կողմից, բացի գլխուղեղի հյուսվածքներից, լորձաթաղանթից և ձվարաններից: Հորմոնի մակարդակը և՛ կանանց, և՛ տղամարդկանց օրգանիզմում կայուն է մնում ամբողջ կյանքի ընթացքում:

Թիրեոտրոպ հորմոն (ԹՏՀ)

Այս հորմոնի մակարդակն անհրաժեշտ է ստուգել համոզվելու համար, որ վահանագեղձի գործառույթը խանգարված չէ:

Սեռական հորմոնների հետազոտությունը կնոջ օրգանիզմի վիճակը գնահատելու համար կատարվող ամենակարևոր հետազոտություններից է: Նշանակվում է դաշտանային պարբերաշրջանի խանգարման, անպտղույթան, չզարգացող հղիության և այլ խնդիրների դեպքում:

Մանրամասնորեն չենք անդրադառնա արյան մեջ հորմոնների բնականոն քանակին, քանի որ տարբեր լաբորատորիաներում դրանք տարբեր են (տարբեր ռեակտիվների և հետազոտման մեթոդների պատճառով): Այդ պատճառով էլ անհրաժեշտ է նորմատիվային ցուցանիշները խնդրել հենց այն լաբորատորիայից, որտեղ անցկացվել է հետազոտությունը: Բացի այդ, ցուցանիշները կախված են նաև այն բանից, թե ցիկլի որերորդ օրն է կատարվել հետազոտությունը. Դրանք տարբերվում են նաև հղիության ընթացքում:

 

Աղբյուրը

Ինչո՞ւ է դաշտանը ավելի վաղ սկսվում և ինչպե՞ս այն կարգավորել

Ինչո՞ւ է դաշտանը ավելի վաղ սկսվում և ինչպե՞ս այն կարգավորել

Միջինում դաշտանը տեղի է ունենում 28 օրը մեկ, ավելի ճիշտ՝ 21-ից 35-րդ օրերին

Շաքարային դիաբետի պատճառները, որոնց մասին գուցե չգիտեք

Շաքարային դիաբետի պատճառները, որոնց մասին գուցե չգիտեք

Շաքարային դիաբետը հիվանդություն է, որի դեպքում գլյուկոզան չի թափանցում բջիջներ

Ինչո՞ւ է մարդկանց դուր գալիս անալ սեռական հարաբերությունը և վնասակա՞ր է արդյոք

Ինչո՞ւ է մարդկանց դուր գալիս անալ սեռական հարաբերությունը և վնասակա՞ր է արդյոք

Կարո՞ղ է արդյոք անալ սեռական հարաբերությունը վնասել

Կանանց մոտ գրգռման ժամանակ քսուքի քիչ արտադրման պատճառները

Կանանց մոտ գրգռման ժամանակ քսուքի քիչ արտադրման պատճառները

Ինչպե՞ս հասկանալ, որ կնոջ մոտ չի արտադրվում բավարար չափով քսուք։