Ի՞նչ պետք է իմանալ էնդոմետրիոզի մասին

Արգանդի խոռոչը ներսից ծածկված է հյուսվածքով, որը կոչվում է էնդոմետրիում: Նորմայում այդ հյուսվածքը դուրս չի գալիս արգանդի սահմաններից, սակայն երբեմն այն սկսում է գերաճել և ներթափանցել այլ վերարտադրողական օրգաններ (ձվարաններ, ֆալոպյան փողեր), արգանդի պարանոց, աղիներ, ուղիղ աղիք, միզապարկ և այլն: Այդպիսի վիճակը կոչվում է էնդոմետրիոզ:

Դաշտանի ժամանակ էնդոմետրիումի շերտերն առանձնանում են արգանդի պատերից և դուրս գալիս հեշտոցի միջով, սակայն արգանդի խոռոչի սահմաններից դուրս գերաճած էնդոմետրիումից արտադրվող արյունն օրգանիզմից դուրս գալ չի կարող: Դրա հետևանքով առաջանում են կիստաներ, վնասվածքներ, որովայնի խոռոչում զարգանում է կպումային պրոցես: Որոշ կանանց էնդոմետրիոզը չի անհանգստացնում, իսկ մյուսների դեպքում սուր ցավ է առաջացնում դաշտանից առաջ և/կամ ընթացքում: Սովորաբար էնդոմետրիոզի ախտանշաններն անհետանում են դաշտանադադարից հետո:

Ինչպե՞ս է առաջանում էնդոմետրիոզը

Այս հիվանդության պատճառները մինչև օրս անհայտ են, և համապատասխանաբար, գոյություն չունի բուժման պարզ և հասկանալի եղանակ: Որոշ մասնագետներ կարծում են, որ դաշտանի ժամանակ էնդոմետրիումի մի մասը, որը պարունակվում է դաշտանային արյան մեջ, ֆալոպյան փողերով «նետվում է» որովայնի խոռոչ և ապա սկսում գերաճել որովայնի խոռոչում:

Մյուսները կարծում են, որ բոլոր կանանց դեպքում դաշտանի ժամանակ կարող է այդպիսի բան տեղի ունենալ, սակայն ոչ բոլորի մոտ է էնդոմետրիոզ զարգանում: Համարում են, որ եթե իմունային մեխանիզմները չեն գործում, որպեսզի հեռացնեն հյուսվածքը, որը հայտնվել է ոչ իր տեղում, ապա զարգանում է էնդոմետրիոզ: Նաև տեսություն կա, որ կնոջ էմբիոնային հյուսվածքի մնացորդները, որոնք ձևավորվել են այն ժամանակ, երբ նա ինքն է գտնվել մոր արգանդում, հասուն տարիքում կարող են վերածվել էնդոմետրիոզի կամ որոշակի պայմանների դեպքում ձևափոխվել վերարտադրողական հյուսվածքի:

Ի՞նչն է առաջացնում էնդոմետրիոզ

Գիտնականներն այդ հարցի ճշգրիտ պատասխանը չունեն: Եթե ամփոփենք վերևում ասվածը, ապա էնդոմետրիոզի հնարավոր պատճառներն են`

• Էնդոմետրիումը, որն ընկել է որովայնի խոռոչ և այնտեղ սկսել աճել:
• Էնդոմետրիումը, որն ընկել է ավշային համակարգ և հայտնվել թոքերում, աչքերում կամ ուղեղում: Սա շատ ահազդու է հնչում, սակայն, բարեբախտաբար, շատ հազվադեպ է պատահում:
• Էնդոմետրիոզը ժառանգական հիվանդություն է: Հարցրեք մայրիկին՝ նա ունեցե՞լ է էնդոմետրիոզ: Հնարավոր է հիվանդությունը փոխանցվում է սերնդեսերունդ: 
• Դաշտանային արյունը և էնդոմետրիումը՝ մնացած ֆալոպյան փողերում: 
• Իմունային համակարգի աշխատանքի խանգարումը, որն ի վիճակի չէ ազատվել հյուսվածքից, որը սխալ տեղում է հայտնվել: 
• Շրջակա միջավայրի տոքսինները, որոնք կարող են խախտել հորմոնային հավասարակշռությունը:

Որո՞նք են ախտանշանները

Ոմանց դեպքում հիվանդությունն ընթանում է առանց ախտանշանների: Այդուհանդերձ կան կանայք, ովքեր այդ վիճակի հետ կապված անհարմարություն են զգում: Ուղեկցող խնդիրների տեսակը և ծանրությունը կարող են կախված լինել մի քանի գործոններից՝ կոնկրետ որտեղ են գտնվում էնդոմետրիոզի օջախները, որքան խորն է այն ներթափանցել հյուսվածքի մեջ, որքան ժամանակ առաջ է դա տեղի ունեցել: Ժամանակի ընթացքում հյուսվածքը գերաճում է, և խնդիրը սաստկանում է:

Էնդոմետրիոզի տիպիկ ախտանշաններն են՝

• քրոնիկ ցավերը որովայնի ստորին հատվածում,
• ծայրաստիճան ցավոտ դաշտանը,
• սուր ցավը սեռական ակտի ժամանակ,
• հղիանալու խնդիրները,
• ցավը ձվազատման ժամանակ,
• առատ կամ ոչ ստանդարտ դաշտանը, օրինակ՝ քսվող արյունային արտադրությունը նրանից մի քանի օր առաջ,
• ցավերը աղիքների գործելու ժամանակ, փորլուծություն, փորկապություն և այլ տհաճ երևույթներ դաշտանի ընթացքում,
• դաշտանի ընթացքում հաճախակի կամ ցավոտ միզարձակումը,
• հոգնածությունը:

Ախտորոշումը

Բժիշկը կլսի գանգատները, կպարզաբանի կլինիկական պատկերը և կհետազոտի փոքր կոնքի օրգանները՝ հայտնաբերելու համար կիստաներ, հյուսվածքի բարակումներ կամ հաստացումներ: Ավելի լավ կլինի նման հետազոտությունը կատարել դաշտանի ժամանակ: ՈւՁՀ հաճախ օգտագործվում է փոքր կոնքի հետազոտման համար: Մեծ դեր է խաղում նաև կոլպոսկոպիան արգանդի պարանոցի վրա էնդոմետրիոզի օջախը ախտորոշելու համար: Սակայն ախտորոշումը ճշգրիտ կատարելու համար անհրաժեշտ է լապարասկոպիա անել: Լապարասկոպիկ հետազոտությունը կարող է կատարվել ցիկլի ցանկացած օր:

Ընդհանուր անզգայացման տակ վիրաբույժը լապարասկոպը կտեղադրի (փոքրիկ խողովակ լույսի աղբյուրով) պորտի հատվածում փոքրիկ կտրվածքի մեջ և որովայնի խոռոչը կլցնի ածխաթթու գազով, որպեսզի ավելի հարմար լինի տեսնել ներքին օրգանների կառուցվածքի առանձնահատկությունները: Դրանից հետո նա կգնահատի օրգանների վիճակը, չափը և դիրքը, ինչպես նաև կնշի էնդոմետրիոզի օջախների առկայությունը: Երբեմն անհրաժեշտ է լինում հյուսվածքներ վերցնել քննության (բիոպսիայի) համար: Հաճախ բժիշկը կարող է համատեղել հետազոտումը և բուժումը, եթե ախտահարումները չափազանց նշանակալի և չափազանց լուրջ չեն: Էնդոմետրիոզով պայմանավորված անպտղության բուժումը դժվար է սկսել առանց ճշգրիտ ախտորոշում տալու, այդ պատճառով լապարասկոպիան անհրաժեշտ է:

Կարո՞ղ է արդյոք էնդոմետրիոզը հանգեցնել անպտղության

Էնդոմետրիոզը կարող է առաջացնել ֆալոպյան փողերի անանցանելիություն կամ ձվարաններում կիստաների գոյացում: Դեպքերի մոտ 3%-ում հենց էնդոմետրիոզն է բերում անպտղության, և դեպքերի 17%-ում այն հանդիսանում է ֆալոպյան փողերում կպումների պատճառ, ինչն էլ խոչընդոտում է բեղմնավորմանը: Սակայն նույնիսկ էնդոմետրիոզի ծանր ձևի պարագայում բնական ճանապարհով հղիանալու հնարավորությունը պահպանվում է: Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե հիվանդությունն ինչպես է ազդել վերարտադրողական օրգանների վրա: Եթե էնդոմետրիոզ ունեք և բեղմնավորման հետ կապված խնդիրներ եք զգում, ավելի լավ է որքան հնարավոր է շուտ օգնության դիմել: Մեկ տարի տևող հղիանալու անհաջող փորձերից հետո պետք է դիմել բժշկության օգնությանը:

Բուժման եղանակները

Բուժման միասնական ռազմավարություն գոյություն չունի, կա երկու ուղի՝ դեղորայքային և վիրաբուժական: Ընտրությունը կատարում է բժիշկը հետևյալ գործոնների հիման վրա՝

• ախտանշանների ծանրությունը,
• էնդոմետրիոզի օջախների դիրքը և չափը,
• երեխա ունենալու ցանկությունը,
• տարիքը, քանի որ տարիքին զուգընթաց ախտանշանները վատթարանում են:

Ի՞նչ անել, եթե փորձում եք հղիանալ

Մանկաբարձ-գինեկոլոգը ձեզ հիվանդանոցի ուղեգիր կտա, որտեղ կկատարեն լապարասկոպիա՝ պարզելու համար ախտահարված են արդյոք արգանդափողերը և ձվարանները: Ձեզ կարող են առաջարկել նաև փոքր կոնքի օրգանների տրանսվագինալ ուլտրաձայնային հետազոտություն (ցուցիչը մտցվում է հեշտոց): Եթե էնդոմետրիոզը թեթև ձև ունի, բժիշկը կարող է առաջարկել բուժումը հետաձգել 6-12 ամսով, որպեսզի փորձեք հղիանալ առանց բժշկական միջամտության: Եթե ձեզ ուղարկել են ախտորոշիչ լապարասկոպիայի, բժիշկը ձեզ հետ կքննարկի հետազոտման ընթացքում բուժման հնարավորությունը, եթե դա անհրաժեշտ լինի:

Էնդոմետրիոզի օջախները հեռացվում են լազերի կամ վիրաբուժական գործիքի օգնությամբ, և ավելի լավ կլինի դա անել ախտորոշիչ վիրահատության ժամանակ, քան կրկին վերադառնալ լապարասկոպիայի: Այսպես կոչված արգանդափողերի մաքրումը, որն այժմ հազվադեպ է կիրառվում, նույնպես թույլ կտա վերացնել կպումները, երբեմն կիրառվում է որպես վիրաբուժական միջամտության այլընտրանք: Որոշ զույգեր ստիպված են լինում դիմել արհեստական բեղմնավորման որևէ տեսակի, եթե վիրաբուժական մեթոդները չեն օգնել, կամ եթե փոքր էնդոմետրիոզի դեպքում հղիանալ չի հաջողվում մեկ տարվա ընթացքում: Վերջին դեպքում ավելի հաճախ առաջարկվում է ներարգանդային սերմնավորման մինչև վեց փորձ: Եթե վիրաբուժական մեթոդներն իրենց սպառել են, իսկ ներարգանդային սերմնավորումը հաջողության չի բերել, կամ եթե իմաստ չունի այն կիրառել (օրինակ՝ առկա է անպտղության տղամարդու գործոն), բժիշկը կարող է խորհուրդ տալ ԱՄԲ: ԱՄԲ-ն արդյունավետ է դեպքերի 25%-ում, սակայն էնդոմետրիոզ ունեցող կանանց մոտ այդ ցուցանիշը դեռևս անհասկանալի պատճառներով ավելի ցածր է:

Եթե էնդոմետրիոզ ունեք և տվյալ պահին ցանկանում եք հղիանալ, ապա դեղամիջոցային բուժում չի նշանակվի: Էնդոմետրիոզի բուժման համար նշանակվող դեղամիջոցներն արգելակում են ձվազատման պրոցեսը կամ կարող են վնասակար ազդեցություն ունենալ սաղմի վրա: Բացառություն է գոնադոտրոպին արտադրող հորմոնը, որն արգելակում է ձվազատմանը նպաստող հորմոնների արտադրությունը: Տվյալներ կան, որ այդ դեղամիջոցի եռամսյա կուրսը ներարգանդային սերմնավորումից առաջ բարձրացնում է էնդոմետրիոզ ունեցող կանանց հղիանալու հավանականությունը:

Մեթոդների արդյունավետությունը

Լապարասկոպիկ վիրահատությունը երկու անգամ բարձրացնում է հղիանալու և առողջ երեխա լույս աշխարհ բերելու շանսերը, եթե առկա է էնդոմետրիոզի թեթև տեսակը: Այս պարագայում վիրահատական միջամտություններն ունեն 81-84% արդյունավետություն՝ կախված կիրառվող տեխնոլոգիաներից և եթե չկան այլ վերարտադրողական խնդիրներ: Եթե հիվանդությունը միջին կամ ծանր աստիճանի է (ներառյալ ձվարանների ախտահարումը), ապա վիրահատությունից հետո հղիանալու շանսերը բարձրանում են 36-66%: Բեղմնավորման հավանականությունը հասնում է առավելագույնի միջամտությունից հետո մեկ տարվա ընթացքում, քանի որ էնդոմետրիոզը հակված է կրկնվելու: էնդոմետրիոզի դեպքում արգանդափողերի մաքրումը 7 անգամ մեծացնում է հղիանալու հավանականությունը, իսկ առողջ երեխա կրելու և ծննդաբերելու հավանակնությունը՝ 5 անգամ: Այնուամենայնիվ, ինչպես արդեն նշվել էր վերևում, այս մեթոդը գրեթե չի կիրառվում:

Ինչպե՞ս բուժել էնդոմետրիոզը, եթե չեք պլանավորում հղիություն

Եթե չեք պատրաստվում երեխա լույս աշխարհ բերել, և եթե ախտանշաններն անհանգստություն չեն պատճառում, ապա բժիշկը չի առաջարկի բժշկական միջամտություն, այլ պարզապես կհետևի ձեր վիճակին, քանի որ էնդոմետրիոզը սովորաբար վերանում է դաշտանադադարից հետո, երբ ձվազատումը և դաշտանը դադարում են: Եթե անպտղության խնդիրչունեք, իսկ ախտանշանները թեթև անհանգստություն են պատճառում դաշտանի ժամանակ, կարելի է անհրաժեշտության դեպքում ընդունել ցավազրկող դեղորայք: Էնդոմետրիոզի ախտանշանների վերահսկման ոչ վիրահատական մեթոդը դեղորայքի ընդունումն է, որոնք կկարգավորեն հորմոնալ ֆոնը՝ օրալ հակաբեղմնավորիչներ, պրոգեստերոնային պրեպարատներ և այլն: Այս կերպ դադարեցնում եք ձվազատման գործընթացը, և արդյունքում արգանդի ներքին հյուսվածքները և էնդոմետրիումը դադարում են արյունահոսել յուրաքանչյուր ամիս: Այդ նույն պատճառով փոքր կոնքի օրգաններում չեն զարգանում նոր կիստաներ, կպումներ և բորբոքային պրոցեսներ:

Դեղամիջոցները նաև օգնում են հաղթահարել օրգանիզմում արդեն առկա էնդոմետրիոզը: Տարբեր դեղամիջոցներ միանման արդյունավետ են ախտանշանների հետ պայքարում, սակայն տարբեր են դրանց կողմնակի ազդեցություները: Եթե տվյալ տեսակ դեղամիջոցը չի օգնում, խնդրեք բժշկին փոխարինել այն մեկ այլ միջոցով: Միրենա ներարգանդային համակարգը լեվոնորգեստրել (արհեստական պրոգեստերոն) հորմոնի պարունակությամբ պարույրների բազմազանություն է: Այն բավականին արդյունավետ է: Որոշ հետազոտություններ ցույց են տվել, որ Միրենան էնդոմետրիոզի ժամանակ նվազեցնում է ցավերը, և թույլ է տալիս ավելի քան երեք տարի վերահսկել ախտանշանները: Համակարգը կարելի է կիրառել վիրահատության փոխարեն կամ դրանից հետո՝ էնդոմետրիումի կրկնվող գերաճից խուսափելու համար:

Եթե էնդոմետրիոզը ծանր է ընթանում (խորը թափանցում է օրգաններ և, կամ պատճառում է ուժգին ցավեր), բժիշկը կարող է խորհուրդ տալ վիրաբուժական մեթոդ: Սովորաբար դա կատարվում է լապարասկոպիկ եղանակով՝ գործիքներով կամ լազերով, որոնք կամ կտրում են, կամ վերացնում են էնդոմետրիոզի օջախները: Խիստ ծանր դեպքերում բժիշկը կարող է ախտահարված օրգանը (արգանդ, ձվարաններ կամ ֆալոպյան փողեր) հեռացնելու որոշում կայացնել, եթե իհարկե չեք պատրաստվում հետագայում հղիանալ: 

Որքա՞ն է տևում բուժման արդյունավետությունը

Ներկա պահին հայտնի բոլոր մեթոդերն օգնում են մեղմացնել ախտանշանները, բայց չեն ապահովում լիակատար բուժում: Նույնիսկ հորմոնային թերապիայից կամ վիրահատական միջամտությունից հետո կարող է հիվանդությունը կրկնվել:

Ինչպես մեղմացնել ախտանշանները

Երեք ամիսների ընթացքում գրիառեք գանգատները՝ ընդ որում նշելով ոչ միայն ախտանշանները, այլև աշխատանքի, ակտիվ հանգստի հնարավորության վրա դրանց առաջացրած բացասական ազդեցությունները: Այսպես բժշկի համար հեշտ կլինի ճիշտ ախտորոշում կազմել և օգնել:

Ինչպե՞ս վերացնել ցավը էնդոմետրիոզի ժամանակ

• ցավային նոպաների ժամանակ փորձեք հարմարավետ դիրքով պառկել, 
• ընդունեք տաք վաննա,
• որովայնի ստորին հատվածում ջեռակ դրեք, 
• խուսափեք փորկապությունից՝ սննդակարգում ավելացնելով բջջանյութի քանակը,
• կիրառեք հանգստացնող միջոցներ՝ յոգա, խորը շնչառություն և վիզուալիզացիա,
• խնդրեք բժշկին դուրս գրել ցավազրկող դեղահաբեր կամ գնեք այն, ինչը սովորաբար օգնում է ձեզ:

Կա՞ն կանխարգելիչ միջոցներ

Բժիշկները հաջողությամբ կիրառում են այնպիսի միջոցներ, որոնք օգնում են վերահսկել էնդոմետրիոզի ախտանշանները, բայց այդ հիվանդությունից պաշտպանվելու կամ այն ամբողջապես բուժելու մեթոդները դեռ մնում են անհայտ:

Հոդվածի աղբյուրը՝ babycenter.ru, babyblog.ru