Ձվարանների վաղաժամ անբավարարություն (ՁՎԱ)

Ի՞նչ է ՁՎԱ-ն

Ձվարանների վաղաժամ անբավարարությունը (անգլ.՝ Primary Ovarian Insufficiency, POI) կամ վաղաժամ կլիմաքսը գինեկոլոգիական խանգարում է, որը բնորոշվում է 40 տարեկանից ցածր կանանց մոտ ձվարանների ֆունկցիայի կորստով: Այն ուղեկցվում է էստրոգեն հորմոնի մակարդակի նվազմամբ և դաշտանային ցիկլի խանգարումներով:

Պատճառները

ՁՎԱ-ի առաջացման պատճառները տարբեր են և կարող են ներառել՝

1. Գենետիկ գործոններ – X քրոմոսոմի անոմալիաներ (օրինակ՝ Տյորների համախտանիշ, Fragile X նախամուտացիա):

2. Ավտոիմուն հիվանդություններ – օրգանիզմի իմունային համակարգը կարող է վնասել ձվարանների բջիջները:

3. Քիմիաթերապիա և ճառագայթային բուժում – քաղցկեղի բուժման ընթացքում կիրառվող թերապիաները կարող են վնասել ձվարանների ֆունկցիան:

4. Վարակներ – որոշ վարակիչ հիվանդություններ, օրինակ՝ միզասեռական տուբերկուլյոզը, կարող են վնասել ձվարանները:

5. Բնածին խանգարումներ – նյութափոխանակության որոշ հիվանդություններ կարող են ազդել ձվարանների վրա:

Ախտանիշները

• Դաշտանային ցիկլի խանգարումներ (ամենոռեա, օլիգոմենոռեա) 

• Կլիմաքսային գանգատներ (քրտնարտադրություն, ալիքաձև տաքություն)

• Վագինալ չորություն, սեռական կյանքի հետ կապված անհանգստություններ

• Բեղմնավորման դժվարություններ և անպտղություն

• Դեպրեսիվ վիճակներ, տրամադրության անկում

Ախտորոշում

Ախտորոշումը հիմնված է կլինիկական նշանների և լաբորատոր հետազոտությունների վրա, որոնք ներառում են՝

• Ֆոլիկուլխթանիչ հորմոն (FSH) – բարձր մակարդակ (>25 IU/L)

• Էստրադիոլի մակարդակ – ցածր

• Անտի-մյուլերյան հորմոն (AMH) – ցածր մակարդակը վկայում է ձվարանների ռեզերվի նվազման մասին

• Քարեոտիպավորում – գենետիկական անոմալիաների հայտնաբերման համար

Բուժումը

Բուժման հիմնական նպատակն է վերականգնել հորմոնալ հավասարակշռությունը և մեղմել ախտանիշները՝

1. Հորմոնալ փոխարինող թերապիա (HRT) – էստրոգենների և պրոգեստերոնի ընդունում՝ դաշտանային ցիկլի կարգավորման համար:

2. Կալցիումի և վիտամին D-ի ընդունում – ոսկորների խտության պահպանման համար (կանայք ՁՎԱ-ով ռիսկային խմբում են օստեոպորոզի համար):

3. Վերարտադրողական լուծումներ – բեղմնավորման նպատակով կիրառվում են դոնորային ձվաբջիջներ և արտամարմնային բեղմնավորում (IVF):

4. Կենսակերպի փոփոխություն – առողջ սննդակարգ, ֆիզիկական ակտիվություն, սթրեսի նվազեցում:

 

ՁՎԱ-ն լուրջ գինեկոլոգիական խնդիր է, որը կարող է անդրադառնալ ինչպես կնոջ վերարտադրողական առողջության, այնպես էլ ընդհանուր բարեկեցության վրա: Վաղ ախտորոշումը և ճիշտ բուժման ռազմավարությունը կարող են էապես բարելավել կյանքի որակը և պահպանել որոշակի վերարտադրողական հնարավորություններ: