Սերմնաբջիջների «կյանքը և մահը»

Սերմնաբջիջն արական սեռական բջիջն է, որը բեղմնավորում է իգական ձվաբջջին, ինչի շնորհիվ էլ կյանքը երկրի վրա շարունակվում է:

Սերմնաբջիջը տղամարդու օրգանիզմում ձևավորվում և ապրում է բազմամիլիոն քանակությամբ: Նրանցից յուրաքանչյուրը կազմված է գլխիկից, պարանոցից, միջին մասից և բարակ թելանման պոչից (մտրակ): Այն սերմնաբջիջը, որին հաջողվել է հանդիպել իր գլխավոր նպատակին՝ ձվաբջջին, մնում է առանց շոշափուկի, քանի որ այն անհրաժեշտ էր իրեն միայն տեղաշարժման համար, իսկ ձվաբջիջն ընդունում է միայն ամենակարևոր մասը՝ գլխիկը, որը կրում է տղամարդու ժառանգական գենետիկ նյութը: Ձվաբջջի ամուր արտաքին թաղանթից ներս սողոսկելու համար սերմնաբջջի գլխիկի առաջնային մասում ձևավորվել է կառուցվածքով գլխարկ հիշեցնող հարմարանք՝ ակրոսոմ, որում պարունակվում է այդ թաղանթը անցանելի դարձնող հատուկ նյութ:

Եթե ցանկանում եք ձեր աչքերով տեսնել սերմնաբջիջը, այն պետք է դիտեք մանրադիտակով, քանի որ այս արական սեռական բջիջն ունի ընդհամենը 55 մկմ երկարություն՝ գլխիկից մինչև մտրակի ծայրը: Ավելի պարզ ասած՝ նրա երկարությունը 0.055 մմ է:

Սերմնաբջջի հասունացումը

Տղամարդու օրգանիզմի այս կարևորագույն գործընթացը կոչվում է սերմնագոյացում (սպերմատոգենեզ): Այն սկսվում է երիտասարդ տարիքում և մինչև տղամարդու սեռական զարգացման ավարտը դառնում է բնական ու կարգավորված: Հետաքրքիր է այն փաստը, որ սերմնաբջիջների արտադրությունը շարունակվում է մինչև խորը ծերություն: Հաջող բեղմնավորման պատրաստ, սովորական սերմնաբջջի ձևավորման համար պահանջվում է 73 օր: Ամբղջ գործընթացը տեղի է ունենում տղամարդու ամորձիների սերմնատար խողովակներում:

Յուրաքանչյուր սերմնաբջջի արտադրություն սկսվում է սպերմատիդներ կոչվող բջիջների բաժանումով, որոնք կրում են նոր կյանքի զարգացման համար անհրաժեշտ քրոմոսոմների մի կեսը: Նրանց բոլորին անհրաժեշտ է հայտնվել ամորձու հավելումներում, որպեսզի ձեռք բերեն մտրակ՝ ակրոսոմ, և որպեսզի ավարտվի հասուն սերմնաբջջի վերափոխման գործընթացը: Մինչև սերմնաժայթքման պահը հասուն սերմնաբջիջները գրեթե անշարժ վիճակում են: Արական սեռական ուղիներով նրանց օգնում են տեղափոխվել մկանային կծկումները և բջջային թարթիչների շարժը:

Սերմնաբջջի ճանապարհը կնոջ օրգանիզմում

Սերմնաժայթքման պահին բոլոր սերմնաբջիջները կենդանանում են շնորհիվ շականակագեղձի հյութի հատուկ ֆերմենտների ազդեցության: Նրանցից յուրաքանչյուրն ունի մեկ նպատակ՝ որքան հնարավոր է շուտ հասնել ձվաբջջին և առաջինը ներթափանցել նրա մեջ: Բայց մինչ այդ նպատակին հասնելը, սերմնաբջջիներին սպասվում է ոչ կարճ և վտանգավոր ճանապարհ՝ հեշտոցից պարանոց և արգանդի խոռոչ, մինչև արգանդափողեր: Ամեն ինչ բարդացնում է այն փաստը, որ նրանք ստիպված են շարժվել հոսանքին հակառակ ուղղությամբ րոպեյում ընդհամենը 3 մմ արագությամբ:

Այն սերմնաբջիջները, որոնք չհասցրին դուրս գալ վտանգավոր հեշտոցային միջավայրից սերմնաժայթքումից հետո 2.5 ժամվա ընթացքում, դատապարտված են մահվան: Հեշտոցի բարձր թթվայնությունն սպանում է նրանց, և դրանով իսկ մեծանում է ամենալավ և ամենաուժեղ սերմնաբջջի՝ ձվաբջջին բեղմնավորելու հավանականությունը: Սերմնահեղուկի հիմնային միջավայրը մի որոշ ժամանակ պաշտպանում է իր «բնակիչներին» թթուների ազդեցությունից:

Հասնելով արգանդի պարանոց՝ սերմնաբջիջները կարող են մի փոքր հանգստանալ իրենց համար բարենպաստ թույլ հիմնային միջավայրում: Ենթադրվում է, որ արգանդի պարանոցում, խոռոչում և փողերում սերմնաբջիջները կարող են գոյատևել մի քանի օր՝ սպասելով ձվաբջջի դուրս գալուն: Համաձայն տարբեր տվյալների՝ դա կարող է տևել 2-6-օր: Իգական սեռական օրգաններում բոլոր սերմնաբջիջները ենթարկվում են որոշակի փոփոխությունների, որոնց արդյունքում նրանք վերջնականորեն պատրաստ են լինում բեղմնավորման: Մասնավորապես, նրանք անցնում են աճման գործընթաց, որի ժամանակ տեղի է ունենում փոփոխություն ակրոսոմում, և արդյունքում ակտիվանում և ուժեղանում է ձվաբջիջ ներթափանցելու նրանց կարողությունը:

Արգանդի պարանոցից դուրս գալիս տեղի է ունենում ներքին պարանոցային օղը հաղթահարել չկարողացող սերմնաբջիջների մասերի անջատում, իսկ այն հաղթահարածներին սպասվում է հաջորդ խոչընդոտը արգանդի խոռոչի և փողի միացման հատվածում: Լավ շարժողական ունակությամբ սերմնաբջիջներն առաջ են ընկնում՝ հետևում թողնելով ավելի քիչ շարժունակներին: Սերմնաբջիջների մի մասը կարող է հասնել արգանդափողի լայնույթային (ամպուլյար) հատված սերմնաժայթքումից արդեն 1-2 ժամ անց, իսկ ընդհանուր առմամբ այստեղ հասնում են տասնյակ միլիոնավոր սերմնաբջիջներից ընդհամենը մի քանի հազարը:

Սովորաբար ձվաբջջին շրջապատում են մեծ քանակությամբ սերմնաբջիջներ, բայց ներս ներթափանցում է նրանցից միայն մեկը, և դա շնորհիվ այն բանի, որ մեկ սերմնաբջջի ներթափանցումից հետո ձվաբջջում ձևավորվում է հատուկ արգելք, որը խոչընդոտում է մյուս սերմնաբջիջների ներթափանցmany: Այդ արգելքը ձևավորվում է էլեկտրական, քիմիական և կառուցվածքային փոփոխությունների շնորհիվ: Ի վերջո այն բանից հետո, երբ միակ «երջանիկը» հայտնվում է ձվաբջջում և ձուլվում նրա կեղևիn, մյուս սերմնաբջիջներին սպասվում է միևնույն ավարտը: Մահանալով` նրանք կազմալուծվում են և ներծծվում հեշտոցի և արգանդի պատերի կողմից, ինչպես նաև որոշ չափով դուրս են գալիս հեշտոցային արտադրության տեսքով:

Աղբյուրը