Սիֆիլիս․ պատճառները, ախտանշանները, բուժումը

Սա համակարգային քրոնիկական վարակիչ հիվանդություն է, հիմնականում փոխանցվում է սեռական ճանապարհով: Սիֆիլիսի ընթացքը փոփոխական է՝ ախտանշանների սուր և մեղմ արտահայտվող փուլերի հերթագայությամբ: Ծանր դեպքերում հիվանդությունը հանգեցնում է ներքին օրգանների, ոսկրահոդային և նյարդային համակարգերի ախտահարման:

Պատճառագիտությունը և վարակման ուղիները

Սիֆիլիսի հարուցիչը դժգույն տրեպոնեման է, այդպիսի անվանում ձեռք է բերել, քանի որ սովորական գունանյութերով ներկելիս և լուսային մանրադիտակով զննելիս մնում է անտեսանելի: Հիմնականում փոխանցվում է սեռական ճանապարհով՝ վարակի բաց օջախի հետ շփման արդյունքում (կարծր շանկր, սիֆիլիսային գումմա): Վարակը կարող է փոխանցվել նաև կենցաղային ճանապարհով (օրինակ՝ ընդհանուր սպասք օգտագործելիս), արյան միջոցով, ինչպես նաև մորից պտղին (բնածին սիֆիլիս): Վարակի բաց դռներից (մաշկի փոքր վնասվածքներ՝ աճուկային շրջանում, իրանի վրա, բերանի խոռոչի, սեռական օրգանների լորձաթաղանթին) հարուցիչը ներթափանցում է ավշային հանգույցներ, իսկ հետո՝ արյան շրջանառության մեծ շրջան:

Ախտանշաններ

Գաղտնի շրջանը տևում է միջինում 3-6 շաբաթ: Հիվանդության առաջին նշանը կարծր շանկրն է, վարակի հետ շփման տեղում առաջացած անցավ, կլոր խոցերը՝ 0.5-2 սմ տրամագծով, հարթ, փայլուն հատակով: Նման խոցերը սովորաբար չեն արյունահոսում և հակված չեն սերտաճման: Կարծր շանկրի առաջացումից հետո առաջին շաբաթվա ընթացքում լայնանում են ախտահարված շրջանի ավշահանգույցները (ի հայտ է գալիս տեղային լիմֆադենիտ): Հիվանդության այս շրջանը կոչվում է առաջնային սիֆիլիս: Երբեմն առաջնային օջախներ ընդհանրապես չեն լինում, կամ էլ լինում են ներքին սեռական օրգանների վրա (օրինակ՝ հեշտոցի պատին), ինչն էապես դժվարացնում է ախտորոշումը: Սիֆիլիսյան խոցը կարող է կրկնակի վարակվել: Այդ գործընթացն ուղեկցվում է շանկրի հատվածի այտուցվածությամբ, կարմրածությամբ, մակերևութային խոցերը կարող են թարախ արտադրել: Խոցային հատվածից վերցրված արտադրության հետազոտությունը միշտ չէ, որ ցույց է տալիս դժգույն տրեպոնեմայի առկայությունը, այդ պատճառով էլ հնարավոր է սխալմամբ բացառել սիֆիլիսի առկայությունը:

Վարակման պահից մոտ 2-3 ամիս անց, երբ մաշկի և լորձաթաղանթների վրա առաջանում է ընդհանուր ցան, կարելի է խոսել հիվանդության երկրորդային շրջան անցնելու մասին: Այս փուլում սովորաբար առաջնային օջախներն անհետանում են՝ թողնելով սպիական փոփոխություններ: Մաշկային երևույթները երկրորդային սիֆիլիսի ժամանակ պայմանավորված են մաշկի խորը շերտերում տեղի ունեցող անոթային փոփոխություններով: Ցանը տեղակայվում է իրանի, վերջույթների, դեմքի վրա, ինչպես նաև ձեռքերի ու ոտքերի ափերին: Ցանը լինում է բծավոր, պղպջակների կամ բշտիկների տեսքով, ունենում է մուգ կարմիր երանգ, որը ժամանակի ընթացքում գունատվում է: Ցանի օջախները ձևավորվում են անփոփոխ ֆոնի վրա, առանձին տարրերը լորձանալու հակում չունեն: Հազվադեպ ցանի առաջացումը կարող է ուղեկցվել քորով:

Կղանքի հետազոտության միջոցով երկրորդային սիֆիլիդներից բացահայտվում է դժգույն տրեպոնեման, որն էլ խոսում է դրանց վարակունակության մասին: 10% դեպքերում լորձաթաղանթների վրա, կաթնագեղձերի տակ, անութային շրջանում գերաճ է նկատվում: Դրանք լայն կանդիլոմաներ են, որոնք բնորոշվում են մեծ վարակիչ հատկությամբ: Ցանի առաջացումը երբեմն ուղեկցվում է թեթև հիվանդագին երևույթներով, կոկորդի ցավով, ջերմության բարձրացումով: Երկրորդային շրջանի տևողությունը մի քանի օր է: Բուժման բացակայության դեպքում հիվանդությունն անցնում է լատենտային (առանց ախտանշանների) ձևի: Այդ տեսակը մնում է վարակիչ և կարող է փոխանցվել մորից երեխային: Կարող է ընթանալ մի քանի տարի կամ ամբողջ կյանքում: Այդ շրջանում արյան մեջ հայտնաբերվում են հիվանդության հարուցիչի հակամարմիններ:

Հիվանդների գրեթե 30%-ի դեպքում սիֆիլիսն անցնում է երրորդային շրջանի, որը բնորոշվում է ներքին օրգանների և համակարգերի ծանր, կործանիչ ախտահարումներով: Այդ շրջանի սիֆիլիդները (գումմա) մաշկի վրա արտահայտվում են եզակի, անցավ, խիտ պալարների տեսքով, որոնք հասնում են մաշկի խորը շերտեր և ենթամաշկային-ճարպային շերտ: Գումմայի կենտրոնում հաճախ հայտնաբերվում է նեկրոզային հատված, որը հետագայում ձևավորում է խորն սպի: Նման գումմաներ կարող են հայտնվել ցանկացած ներքին օրգանում: Առավել հաճախ ներգրավվում են ոսկրաաճառային հյուսվածքները և նյարդային համակարգը: Առաջին դեպքում առաջանում են ճեղքեր կարծր և փափուկ քիմքում, քթի աճառներում և կոկորդում: Նյարդային համակարգի վարակումը (նեյրոսիֆիլիս) առաջացնում է ուղեղային թաղանթի ախտահարման ախտանշաններ, հանգեցնում է կտրվածքների ձևավորման և պարալիչի առաջացման, ինչպես նաև հոգեկան խանգարումների: Սրտանոթային համակարգում գումմայի առաջացումը լի է վտանգներով՝ անևրիզմ (անոթի պատի լայնացում), աորտայի պատի բորբոքում, սրտի անոթների նեղացում եւ այլն:

Ախտորոշումը

Գոյություն ունեն արյան բազմաթիվ հետազոտություններ, որոնք թույլ են տալիս բացահայտել սիֆիլիսը: Դրանք բոլորը հիմնված են հատուկ հակամարմինների բացահայտման վրա և բաժանվում են երկու խմբի՝ տրեպոնեմային և ոչ տրեպոնեմային: Զանգվածային զննման համար կիրառում են ոչ տրեպոնեմային՝ Վասերմանի ռեակցիա (ՎՌ RW) կարդիոլիպինային հակածիններով: Որոշակի պայմաններում այս հետազոտության արդյունքները կարող են կեղծ դրական լինել: Այդ դեպքում պահանջվում է հաստատում տրեպոնեմային հետազոտությունների միջոցով (ՎՌ տրեպոնեմային հակածիններով, РИБТ), որոնց արդյունքները դրական են մնում հիվանդության առկայությունից հետո ամբողջ կյանքի ընթացքում: Բուժման արդյունավետությունը գնահատելու համար կիրառվում է Վասերմանի ռեակցիա տրեպոնեմային հակածիններով:

Ի՞նչ կարող եք անել դուք

Հիվանդության առաջին նշանները բացահայտելուց հետո անհրաժեշտ է անհապաղ դիմել բժիշկ- սեռավարակաբանի: Կարևոր է հիշել, որ հիվանդի հետ սեռական կամ շատ մոտ շփում ունեցած անձինք նույնպես պետք է անցնեն կանխարգելիչ բուժում: Չի թույլատրվում զբաղվել ինքնաբուժությամբ:

Ի՞նչ կարող է անել բժիշկը

Բժիշկը համապատասխան հակաբիոտիկներով բուժում կնշանակի: Դժգույն տրեպոնեմի առանձնահատկությունն այն է, որ դեռ պահպանում է զգայունությունը պենիցիլինի հանդեպ, որը սիֆիլիսի ժամանակ նախընտրելի դեղամիջոց է: Վերֆինիսից ալերգիայի առաջացման դեպքում նշանակվում է մակրոլիդների կամ ցեֆալասպորինի շարքից հակաբիոտիկ: Դեղամիջոցները նշանակվում են միջմկանային ներարկման կամ հաբերի տեսքով: Հիվանդության ակտիվ ձևերի դեպքում բուժումն իրականցվում է ստացիոնար պայմաններում, լատենտային սիֆիլիսով հիվանդները կարող են ստանալ ամբուլատոր թերապիա: Բուժման տևողությունը կախված է հիվանդության շրջանից և կարող է մի քանի շաբաթից մինչև մի քանի տարի տևել: