Դիսմենորեա (ցավոտ դաշտան) և օլիգոմենորեա (սակավ դաշտան)

Դիսմենորեան հիվանդություն չէ, այլ համախտանիշ, որը ներառում է նյարդաներզատական, հոգեկան, զգայական շեղումներ և որոնք դիտվում են կանանց դաշտանի ընթացքում: Դրանք բոլորն զգալի չափով վատացնում են կյանքի որակը` պահանջելով բժշկի միջամտություն:

Տարբերում են առաջնային և երկրորդային կամ ձեռքբերովի դիսմենորեա:
Առաջնային դիսմենորեան գործառութային բնույթ ունի, քանզի սեռական օրգանների ախտահարում չկա: Զատում են կծկողական (սպաստիկ) դիսմենորեա, ինչը բավականին շատ է տարածված կանանց շրջանում և ենթադրում է ցավոտ դաշտան: Կծկողական դիսմենորեայով տառապում է երիտասարդ կանանց մոտավորապես 80%-ը, որոնցից 18%-ի շրջանում այն դրսևորվում է ծանր ձևով: Կծկողական դիսմենորեան ցուցում է դպրոցական և սպորտային պարապմունքներից ազատվելու համար: Սովորաբար այդպիսի դիսմենորեան զգալի թեթևանում է երեխա ունենալուց հետո, մինչդեռ աշխատանքային հաջողությունների ձգտելով` հղիությունը հետաձգելը կարող է լրջորեն խորացնել ցավերը:

Տարբերում են նաև օլիգոմենորեա (սակավ դաշտան), երբ դաշտանային ցիկլերի միջև ընդմիջումն ավելի քան 40 օրվա է հասնում: Դիտվում են դեպքեր, երբ միջդաշտանային ընդմիջումներն անկանոն են, և արյունահոսություն կարող է դիտվել տարին միայն մեկ անգամ: Նման դեպքերը հազվադեպ են` միայն մի քանի տոկոս, սակայն, այնուամենայնիվ, կան: Երկրորդային կամ ձեռքբերովի դիսմենորեան օրգանական է. այս դեպքում դաշտանային ցավերը կապված են գինեկոլոգիական որևէ հիվանդության կամ ախտահարման հետ:

Դիսմենորեայի նշանները

Դիսմենորեան յուրահատուկ է որովայնի ստորին մասերում սաստիկ ցավերով, որոնց հետևանքով օրգանիզմը կարող է մինչև իսկ հյուծվել: Ցավերը կծկող բնույթ ունեն կամ ճիգեր են հիշեցնում, կարող են լինել նաև տնքացող, նքոցանման, բութ: Այդպիսի ցավային զգացողությունն ուղեկցվում է զգայական-հոգեբանական դրսևորումներով` որպես ընկճախտ, դյուրագրգռություն, անքնություն կամ քնկոտություն, համի զգացողության խանգարում կամ անհագ ախորժակ: Կարող է ուղեկցվել սրտխառնոցով, փսխումով, վքնածությամբ, գլխացավերով, ուշագնացությամբ, հաճախակի միզարձակությամբ կամ այտուցներով, ինչպես նաև քրտնարտադրությամբ:

Սովորաբար նման ախտանիշներն ի հայտ են գալիս դաշտանի առաջին օրը կամ նախորդ օրը: Առաջնային դիսմենորեան ամեն կնոջ համար յուրովի դրսևորում ունի. մի շարք դեպքերում այն արտահայտվում է միայն ցավային զգացողությամբ, երբեմն էլ ցավերին միանում են ևս մի քանի ախտանիշներ, այդ թվում` սրտխառնոց, փսխում, գլխապտույտ կամ գլխացավ:

Համախտանիշը կարող է արտահայտվել երեք կերպ։ 

1. Մի ձևն այն է, երբ դիսմենորեան կնոջ կյանքը փոքր-ինչ անհարմար է դարձնում, քանզի ցավերը չափավոր են և ցավազրկողների օգնությամբ դյուրությամբ հաղթահարելի, թեև դա չի նշանակում, թե պետք է անուշադրության մատնել ու բժշկի չդիմել. ժամանակի հետ, միևնույնն է, ցավերը կսաստկանան, իսկ խնդիրն ավելի ևս կխորանա:

2. Մեկ այլ ձևի դեպքում դիսմենորեան արտահայտվում է ուժգին ցավերով, որոնց ավելանում է անքնությունը, տագնապը, փսխումն ու սրտխառնոցը: Իր հաճախականությամբ դիսմենորեայի այդ ձևը կանանց` նման վիճակների շարքում երկրորդ տեղն է զբաղեցնում: Խնդիրը լուրջ սահմանափակումներ է մտցնում կանանց բնականոն կենսակերպում` ազդելով նրանց աշխատունակության վրա, հանգեցնելով ընկճախտի: Դիսմենորեայի այս ձևը թելադրում է դեղորայքային պատրաստուկների կիրառման անհրաժեշտություն:

3. Դիսմենորեայի ծանր ձևը մյուսներից քիչ է հանդիպում: Այս ձևին հատուկ են որովայնի ստորին մասերում, ինչպես նաև գոտկաշրջանում շատ ուժգին, անտանելի ցավերը, որոնց հաճախ միանում են սրտի շրջանի ցավերը, ուշագնացությունը, հաճախասրտությունը: Դիսմենորեայի ծանր ձևի դեպքեում սովորական ցավազրկողներն անզոր են, ուստի հարկ է բժշկի դիմել: Կծկողական դիսմենորեային հատուկ են ցավոտ կծկանքը, ծակող բնույթի ցավերը: Սովորաբար կանանց վիճակը վատանում է դաշտանի առաջին երկու օրը: Ցավերին սովորաբար միանում են ուշագնացությունը, սրտխառնոցը, դիտվում է նախադաշտանային համախտանիշ: Հիմնականում կանայք առաջին օրերն անկողնում են անցկացնում:

Օլիգոմենորեան (սակավ դաշտան) ենթադրում է դաշտանի հազվակիություն, բայց կան նաև ուրիշ նշաններ: Սովորաբար այս երևույթը հանդիպում է անպտուղ կանանց շրջանում: Սակավ դաշտանի դեպքում կանանց դեմքը, ինչպես նաև կուրծքն ու մեջքը պատվում է կորյակներով, խանգարվում է ճարպափոխանակությունը: Դեպքերի քառորդում, հորմոնների արտազատման խանգարումներով պայմանավորված, դիտվում է մազոտություն` առատ մազածածկ կրծքի, դեմքի, որովայնի, վերջույթների շրջանում:

Օլիգոմենորեան զուգորդվում է մարմնի զանգվածի ավելացմամբ, ինչպես նաև կմախքի ու մկանների`արական հատկանիշների ձևավորմամբ: Մարմնի վրա հաճախ կարմիր բծեր են հայտնվում, նվազում է սեռական հակումը: Հաճախ դիսմենորեան հանդիպում է այն կանանց ու աղջիկների շրջանում, ովքեր երկար ժամանակ գտնվում են հարկադրական կանգնած դիրքում` սպորտով զբաղվելիս կամ աշխատանքի բերումով, որն ուղեկցվում է նյարդային լարվածությամբ, ուշադրության կենտրոնացմամբ: Դիսմենորեան հետազոտողները հակված են նաև ժառանգական գործոնների որոշակի դերակատարման կողմը: Դիսմենորեայի առաջացման գործում կարող են ազդել նաև այնպիսի գործոններ, ինչպիսիք տարած վարակիչ հիվանդություններն են, գերտաքացումը կամ մրսածությունը: Դիսմենորեան հաճախ է հանդիպում գեր կանանց շրջանում:

Դիսմենորեայի բուժումը

Դիսմենորեան բուժելու նպատակով կիրառելի են դեղամիջոցներ, ֆիզիոլոգիական ու հոգեբանական ազդեցություններ: Կարևոր է պատճառը` գինեկոլոգիական ախտահարումը վերացնելը: Հոգեբանական ներգործությունն ուղղված է հերթական դաշտանի ժամանակ սպասվող ցավերի հանդեպ վախի վերացմանը: Այդ նպատակի համար ցուցված են տրանկվիլիզատորներն ու հակադեպրեսանտները` նյարդաբանի նշանակմամբ: Ֆիզիոթերապիան նախատեսում է հանքաջրաբուժություն, գալվանական օձիք, սինուսոիդային հոսանք:

Դիսմենորեայի նշանները թեթևացնելու համար հաճախ կիրառվում է ասեղնաբուժությունը: Դեղորայքից օգտագործվում են ոչ ստերոիդային հակաբորբոքիչները, ինչպես նաև հեստագենները և օժանդակ միջոցները (վիտամիններ, հակասպազմատկներ): Նշանակվում է Մագնե-6: Օլիգոմենորեայի բուժման միջոցները նշանակվում են բացառապես բժշկի կողմից` ուղղված ձվազատման արհեստական դրդմանը: